Đột Nhập Ngành Xuất Bản – Tập 5: Trở thành tác giả sách - dễ hay khó?

Gần đây một chị bạn hỏi thăm mình có ý định xuất bản sách hay không, một câu hỏi rất quen thuộc mình thường xuyên nhận được kể từ khi bắt đầu viết lách. Có lẽ với dân viết lách, ai cũng có ước mong được xuất bản cuốn sách đứng tên mình trên bìa. Người thì muốn viết một cuốn tiểu thuyết, người thì muốn ra tập truyện ngắn, người thì muốn in tập thơ, người thì muốn trình làng tập tùy bút, tản văn, v.v. Người chị kể trên là một blogger thường viết trên blog và mạng xã hội nên cũng ấp ủ viết một cuốn sách để dành tặng cho bạn bè.

Ngày trước bản thân mình cũng không là ngoại lệ, có ai viết lách mà không muốn xuất bản cuốn sách của riêng mình cơ chứ? Nhưng khi bước chân vào ngành xuất bản, mình đã chính thức từ bỏ ý định xuất bản sách từ lâu. Vì sao lại như vậy? Bài viết này là một góc nhìn của người trong nghề để bạn đọc nào ấp ủ ước mơ viết sách có thể tham khảo và cân nhắc đối với đứa con tinh thần của bạn.

Để xuất bản một cuốn sách, thông thường sẽ có hai hình thức như sau:

1. Sách được đầu tư

Có khá nhiều tác giả – trong đó có cả mình – khi thai nghén được một bản thảo sách tâm huyết thường mơ mộng về một viễn cảnh ta gửi bản thảo cho nhà xuất bản hay công ty phát hành sách (tạm gọi chung là đơn vị xuất bản) thì sẽ được họ hồ hởi săn đón, tay bắt mặt mừng ký hợp đồng xuất bản và nhiệt liệt phát hành cuốn sách của ta ở khắp nơi. Tác giả nào cũng tràn đầy tự tin và hết sức lạc quan về chuyện bản thảo của mình sẽ được đón nhận, bởi ta phải tin nó hay thực sự thì mới dám gửi bản thảo cho đơn vị xuất bản.

Cái viễn cảnh đó là chuyện của thị trường xuất bản một thời quá vãng 15-20 năm về trước, khi các nền tảng mạng xã hội chưa phổ biến như bây giờ và các đơn vị xuất bản đặt tiêu chí chất lượng bản thảo lên hàng đầu. Thực tế của lĩnh vực xuất bản bây giờ, dù ở công ty sách tư nhân hay nhà xuất bản nhà nước, đó là mỗi cuốn sách là một thương vụ kinh doanh. Khi đơn vị xuất bản quyết định đầu tư vào một cuốn sách của một tác giả, họ phải đối mặt với bài toán kinh doanh về mặt chi phí sản xuất và giải quyết đầu ra – liệu cuốn sách in xong có bán được hay không?

Chi phí sản xuất bao gồm nhiều công đoạn như biên tập, dàn trang, thiết kế bìa, xin giấy phép xuất bản, in ấn, lưu kho và phát hành,… Nếu in 1500-2000 cuốn sách cho đợt in đầu (con số tối thiểu mỗi khi in sách) mà bán không đạt tới điểm hòa vốn thì xem như thương vụ đó thua lỗ. Tác giả thì không mất gì cả mà còn vừa được in sách, vừa được trả chi phí tác quyền, trong khi đơn vị xuất bản phải gánh hết mọi chi phí. Khi cán cân quyền lợi không còn win-win, dĩ nhiên không có đơn vị xuất bản nào sẵn sàng đầu tư cho bản thảo của bạn, nếu họ không đảm bảo sách in ra sẽ bán được.

Vậy làm thế nào để đảm bảo điều đó? Ngoài chất lượng bản thảo, yếu tố tiên quyết là thương hiệu cá nhân và cộng đồng người đọc của một tác giả. Nếu bạn viết lách theo kiểu ẩn sĩ vô danh hoặc chỉ viết cho một nhóm nhỏ bạn bè, người quen chừng vài chục tới vài trăm người đọc, con số đó vẫn còn rất nhỏ, chưa đủ để tạo nên một cộng đồng. Để bán được 1500-2000 cuốn sách, cộng đồng người đọc của bạn tối thiểu phải gấp 10 lần như thế, tức bạn cần có một nhóm người theo dõi khoảng 10.000 người trở lên. Con số này đôi khi vẫn bị xem là ít, vì thực tế các tác giả có sách bán chạy sở hữu rất nhiều kênh mạng xã hội với số người theo dõi lên đến hàng chục ngàn, hàng trăm ngàn hay cả triệu người.

Ngay cả với những tác giả có chuyên môn, có học hàm học vị, nhưng nếu không có cộng đồng người đọc riêng thì cũng khó đảm bảo sách của họ in ra sẽ bán được, nên vấn đề làm thương hiệu cá nhân luôn phải đi đôi với xây dựng cộng đồng. Lẽ vậy nếu bạn có ý định viết sách, hãy nên bắt đầu từ việc xây dựng cộng đồng, bởi nếu nội dung của bạn chạm tới được nhiều người thì sách của bạn mới có khả năng bán được cho họ. Hãy thử đặt bản thân vào góc độ độc giả và tự hỏi: Bạn có sẵn lòng bỏ tiền ra mua một cuốn sách của một tác giả trong nước chỉ vì đề tài hay nội dung cuốn sách đó có vẻ thú vị, mà không cần quan tâm tới họ là ai?

Trong trường hợp bạn không có cộng đồng người đọc nhưng vẫn tin bản thảo của bạn thực sự chất lương, liệu có cách nào để xuất bản sách được không? Bạn có thể gửi bản thảo đến các nhà xuất bản nhà nước có định hướng xuất bản sách phù hợp với đề tài của bạn, hoặc liên hệ các công ty sách tư nhân trẻ – những đơn vị đang tìm kiếm các bản thảo mới mẻ từ các tác giả trẻ. Hoặc bạn cũng có thể tìm hiểu các cuộc thi viết mà một số đơn vị xuất bản thường tổ chức để tìm kiếm gương mặt tác giả mới. Nếu bản thảo của bạn có tiềm năng thực sự, bạn sẽ có cơ hội được đầu tư và phát hành cuốn sách của riêng mình.

2. Sách làm dịch vụ

Một giải pháp thường được các đơn vị xuất bản khuyến nghị đối với các tác giả chưa có tên tuổi và chưa có cộng đồng riêng – không thuộc diện có thể đầu tư được – đó là chuyển sang hình thức làm sách dịch vụ. Tức là bạn sẽ bỏ tiền túi ra cho dịch vụ xuất bản sách trọn gói, đổi lại bạn sẽ được chăm sóc tận tình như một khách hàng từ A tới Z cho tới khi cuốn sách được in ra đời. Có điều khoản chi phí dịch vụ xuất bản này thường tương đối cao (từ 50 tới hơn 100 triệu đồng) và là một điều tế nhị vì mỗi đơn vị xuất bản sẽ có mức giá khác nhau. Nếu bạn muốn biết chi tiết thì có thể liên hệ từng đơn vị để xin báo giá.

Có nhiều bạn cũng thắc mắc nếu mình tự in sách tại một số cơ sở in ấn thì có được không? Câu trả lời là được nếu bạn in chỉ để tặng bạn bè, người quen, còn nếu bạn tự in để bán thì không được vì điều này vi phạm luật Xuất bản hiện hành – sách bạn in cần được một nhà xuất bản cấp phép hoặc in thông qua một công ty phát hành sách. Chưa kể là nếu bạn tự in sách với số lượng nhỏ tầm vài chục hay vài trăm cuốn thì chi phí in ấn tính trên mỗi cuốn thường khá đắt đỏ, không tối ưu như khi in số lượng lớn cỡ 1000 bản. Đó là lý do vì sao việc sử dụng dịch vụ xuất bản sách tại các công ty xuất bản là điều tối ưu hơn, nếu tài chính của bạn cho phép.

Một trong những quyền lợi khi làm sách dịch vụ đó là bạn làm việc với đơn vị xuất bản ở tư cách một khách hàng trả phí sử dụng dịch vụ. Do vậy bạn được toàn quyền bảo lưu nội dung bản thảo, lựa chọn phong cách dàn trang, thiết kế bìa hay in ấn theo ý bạn. Trong khi đó, đối với sách được đầu tư, tác giả thường phải đối mặt với việc bản thảo của mình sẽ được các biên tập viên góp ý khá nhiều về mặt cấu trúc, nội dung hay phong cách viết, đôi khi có thể phải sắp xếp lại cấu trúc bản thảo hoặc viết lại một số phần để cuốn sách hoàn thiện hơn.

Những góp ý của biên tập viên thường đứng từ góc độ của những người có nhiều năm kinh nghiệm trong nghề và họ hiểu thị trường cũng như hiểu độc giả cần gì ở một cuốn sách. Tuy nhiên, với những tác giả có cá tính mạnh, đôi khi điều này có thể là một cú sốc đối với họ và họ cảm thấy khó chấp nhận được, bởi lẽ không ai muốn người khác sửa văn của mình cả. Đây là một vấn đề thuộc về phạm trù cảm xúc mà tác giả cần tìm điểm dung hòa với đơn vị xuất bản. Có thể nói biên tập viên cũng như bà đỡ, còn cuốn sách của tác giả là đứa trẻ đang được thai nghén. Nếu tác giả không có niềm tin rằng bà đỡ sẽ giúp cho đứa con của mình ra đời tốt đẹp thì rất khó để hai bên đi tiếp được với nhau.

***

Khi hiểu được góc nhìn của người trong cuộc, mình từ bỏ ý định xuất bản cuốn sách của riêng mình chỉ đơn giản vì mình không đủ lực để xây dựng một cộng đồng đông đảo người đọc sẵn sàng mua cuốn sách của mình viết, cũng như hiểu rõ bản thân không phải là một tác giả tiềm năng để các đơn vị xuất bản đầu tư. Một vài cánh én chưa đủ để làm nên mùa xuân, nên mình lựa chọn viết lách theo cách của riêng mình trên blog này chứ không nhất thiết phải in một cuốn sách để gọi là “phải có danh gì với núi sông”.

Dẫu vậy, nếu bạn có ước mơ xuất bản một cuốn sách của riêng bạn, đừng vì góc nhìn của mình mà nản lòng vì thấy con đường ra sách sao mà gian nan quá. Hãy cứ nuôi dưỡng ước mơ và từng bước xây dựng cộng đồng của riêng bạn – hoặc là tích lũy đủ tài chính – thì cái ngày bạn hiện thực hóa mong ước của bản thân đó sẽ không quá xa.

Đón đọc Tập 6: Đừng chê sách đắt, bớt đòi hỏi sách giảm sâu