Hồi xưa làm việc trong một công ty đào tạo có liên quan tới coaching, mình từng nghe nhiều về thuật ngữ “frame” (khung nhận thức) và “framing” (định hình khung nhận thức). Trong quá trình tuyển dụng và đào tạo cho đội ngũ Sales, mình cũng thường training cho các bạn kỹ thuật framing trong việc tư vấn và chăm sóc cho khách hàng. Chẳng hạn một ứng dụng nhỏ là khi bạn tư vấn cho một khách hàng về một sản phẩm/dịch vụ và bạn biết sản phẩm/dịch vụ đó sẽ có một số khuyết điểm nhất định, tốt hơn hết bạn nên tìm cách nói nhẹ nhàng và khéo léo cho khách hàng hình dung trước về điều này để tránh việc họ trải nghiệm thực tế và thất vọng chỉ vì vài điểm đen nhỏ trên tờ giấy trắng.
Thời điểm đó mình không phải là coach nên chỉ chú trọng tới tính ứng dụng của kỹ thuật framing nhiều hơn là bản chất gốc gác của nó. Đến nay đủ duyên lại được tìm hiểu sâu hơn về khái niệm này khi tham gia biên tập 2 cho cuốn sách Framers – Nhân loại đối đầu nhân tạo do Saigon Books phát hành và được khai mở thêm một bầu trời hiểu biết mới. Hai tác giả Kenneth Cukier và Viktor Mayer-Schönberger là các giáo sư khoa học về quản lý và công nghệ hàng đầu của Đại học Oxford và Harvard, kết hợp với Kenneth Cukier là biên tập viên cấp cao của tờ The Economist.
Khung nhận thức là các mô hình tâm trí mà chúng ta lựa chọn và áp dụng. Chúng quyết định cách thức chúng ta nhìn nhận thế giới thực tại và hành động trong thế giới ấy. Nhờ vào các khung nhận thức chạy nền trong tâm trí, chúng ta khái quát hóa và trừu tượng hóa thông tin để áp dụng vào các tình huống khác nhau và giải quyết những tình huống mới mà không cần phải học lại từ đầu.
Ví dụ khung nhận thức của một người làm kinh doanh sẽ giúp họ nhìn thấy cơ hội làm ăn ở khắp mọi nơi, khung nhận thức của một phóng viên sẽ giúp họ phát hiện đề tài qua những quan sát trong đời sống thường nhật. Khi nhìn một ngọn đồi, chủ tập đoàn bất động sản sẽ nhìn thấy giá trị thị trường của sân golf và khu du lịch nghỉ dưỡng, còn nhà tự nhiên học lại nhìn thấy đó là một khu vực đa dạng sinh thái và là lá phổi xanh cho hành tinh. Mỗi khung nhận thức sẽ giúp chúng ta nhìn nhận thế giới theo một góc nhìn riêng biệt, trong đó nó sẽ làm nổi bật một số yếu tố và làm mờ các yếu tố khác.
Trong quá trình chúng ta trưởng thành, sinh sống và làm việc ở những môi trường khác nhau, chúng ta liên tục tiếp nhận thông tin từ bên ngoài và tự cài đặt một số khung nhận thức cho bản thân mà ta không hề hay biết. Chẳng hạn như khi bạn mới ra trường đi làm, người sếp trực tiếp và công ty đầu tiên sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cách nhìn và cách làm nghề của bạn. Có những vấn đề thuộc về quan điểm cá nhân của sếp, nhưng khi bạn bị “nhân bản” khung nhận thức của sếp, bạn dễ mặc định nó là cái khung chuẩn mực trong mọi tình huống.
Ở cấp độ cá nhân, khung nhận thức đóng vai trò quan trọng khi định hướng cuộc sống của mỗi người. Nguồn gốc sức mạnh của con người không phải ở cơ bắp hay trí tuệ mà chính là ở các mô hình tâm trí. Còn ở cấp độ nhân loại, sức mạnh của loài người nằm ở sự khác biệt về khung nhận thức và khả năng nhìn nhận thế giới từ nhiều góc độ đa dạng. Nhờ thuyết tiến hóa của Darwin cung cấp bằng chứng về nguồn gốc các loài sinh vật mà nhân loại đã thay đổi cách nhìn về khởi thủy của loài người. Tương tự, lý thuyết vật lý của Newton đã là cơ sở giải thích cho sự chuyển động của vật thể trong không gian suốt nhiều thế kỷ.
Trong bối cảnh nhân loại sẽ đối đầu với nhân tạo ở thời đại số, có rất nhiều dự báo về việc trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ cướp mất việc làm của con người và soán ngôi loài người trong việc làm bá chủ thế giới. Nếu loài người không biết tận dụng và phát huy sức mạnh của các mô hình tâm trí này, nhân loại sẽ càng thụt lùi và không khác gì các loài động vật chỉ biết làm những điều đã từng làm, không biết nỗ lực vươn lên, không biết thử nghiệm và không thể phát triển kiến thức lên tầm cao trí tuệ mới. Cuộc sống sẽ không còn biến đổi khi không có quá khứ cũng chẳng có tương lai.
Qua bản dịch của dịch giả Tân Nhân, quý độc giả sẽ hiểu thêm về kỹ thuật định hình và tái định hình khung nhận thức, từ đó chúng ta có thể thay đổi cách nhìn nhận về một vấn đề, lựa chọn các khung nhận thức khác nhau trong danh mục khung nhận thức của bản thân, cũng như sáng tạo ra những khung nhận thức mới. Giống như một nghệ sĩ piano tài giỏi có khả năng nhanh chóng xác định thang âm, nhịp điệu, tiết tấu, âm hưởng trong những bản nhạc mà họ chưa từng nghe qua, mỗi chúng ta đều có thể trở thành những nghệ sĩ điều chỉnh khung nhận thức và vui chơi với tâm trí của mình.
Bước vào cuốn sách này, quý vị sẽ được thưởng thức một bữa tiệc tri thức đúng nghĩa và du hành xuyên không gian lẫn thời gian để thấy được một hành trình thay đổi nhận thức của nhân loại từ thuở hồng hoang tới thời kỳ trí tuệ nhân tạo.
Nếu bạn cảm thấy bài viết này hữu ích, bạn có thể ủng hộ tác giả qua chương trình Bạn đồng hành hoặc tại đây.
